Διατροφή και πνευματική ανάπτυξη στα παιδιά
Είναι γνωστό ότι η παιδική ηλικία αποτελεί καθοριστικό στάδιο στη ζωή του ανθρώπου. Σε αυτό το στάδιο, πέραν από τη σωματική ανάπτυξη, επιτελείται παράλληλα και η πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου (ανάπτυξη του εγκεφάλου στα παιδιά). Αξίζει να πούμε μέχρι την ηλικία των 2 ετών πραγματοποιείται το 75% της ανάπτυξης του εγκεφάλου, οπότε και συμπληρώνεται ο αριθμός των εγκεφαλικών κυττάρων. Το γεγονός αυτό πιστοποιείται και από τον αυξανόμενο έλεγχο που ασκεί το παιδί στο μυϊκό του σύστημα, όπως και στο συντονισμό των κινήσεών του. Ο εγκέφαλος αποκτά το πλήρες μέγεθος του μέχρι την ηλικία των 5 ετών. Ενώ η ωρίμαση του εγκεφάλου συνεχίζεται και κατά τη διάρκεια της εφηβείας.
Θρεπτικά συστατικά που συμμετέχουν στην ανάπτυξη του εγκεφάλου των παιδιών
Τα παιδιά σήμερα, δεν λαμβάνουν σε ικανοποιητικό βαθμό τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά που απαιτούνται για τη σωστή ανάπτυξή τους. Η υιοθέτηση του δυτικού τρόπου ζωής έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της κατανάλωσης γρήγορου φαγητού, που τις περισσότερες φορές είναι πλούσιο σε θερμίδες και φτωχό σε θρεπτικά συστατικά. Το πρόβλημα λοιπόν, δε θα πρέπει να εστιάζεται μόνο στην ποσότητα των τροφίμων που καταναλώνουν τα παιδιά αλλά και στη διατροφική τους αξία/ποιότητα.
Μέσα από μεγάλο αριθμό ερευνών που έχουν διεξαχθεί τα τελευταία χρόνια, η διατροφή φαίνεται να αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους παράγοντες ανάπτυξης και ωρίμασης του εγκεφάλου τόσο στη βρεφική όσο και στην παιδική ηλικία.
Τα θρεπτικά συστατικά, τα οποία θεωρούνται σημαντικά για τον εγκέφαλο, είναι συγκεκριμένα.
Αυτά είναι :
- το ΑLA (α-λινολενικό οξύ)
- το ΕPΑ (εικοσιπεντανοϊκό οξύ)
- το DHA (δοκοσαεξανοϊκό οξύ),
- οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β,
- Aνόργανα συστατικά, όπως ο σίδηρος, το ιώδιο, ο ψευδάργυρος
- οι πρωτεΐνες
Ορισμένα από αυτά είναι σημαντικά δομικά στοιχεία των εγκεφαλικών κυττάρων, απαραίτητα για τους συνδέσμους μεταξύ των κυττάρων, ενώ άλλα παίζουν ρόλο στη μεταβίβαση πληροφοριών δια μέσου των κυττάρων.
DHA (δοκοσαεξανοϊκό οξύ), ΕPΑ (εικοσιπεντανοϊκό οξύ) και ΑLA (α-λινολενικό οξύ
Το DHA, το ΕPΑ και το ΑLA είναι σπουδαία δομικά συστατικά του εγκεφάλου. In vivo μελέτες, που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια, έχουν δείξει ότι η πρόσληψη ω- 3 λιπαρών οξέων βελτιώνει τη μνήμη και τη διάθεση. Επίσης αυξάνει την ικανότητα συγκέντρωσης και επεξεργασίας πληροφοριών και προσφέρει μεγαλύτερη ενέργεια στον ανθρώπινο οργανισμό. Οι επιδράσεις αυτές φαίνεται να είναι μεγαλύτερες στα παιδιά. Έρευνες έχουν δείξει ότι η ανεπάρκεια των εν λόγω λιπαρών οξέων μειώνει την ικανότητα απόκρισης του νευρικού συστήματος στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι η πρόσληψη των λιπαρών αυτών οξέων κατά τη διάρκεια της προσχολικής και σχολικής ηλικίας πιθανόν να έχει ευεργετικό ρόλο στα ακόλουθα:
- Στην πρόληψη της υπερκινητικής συμπεριφοράς
- Στην απόσπασης της προσοχής
- Στην ενίσχυση της ικανότητας μάθησης καθώς και της μνήμης.
Πηγές πλούσιες σε ALA είναι το λινέλαιο, το κραμβέλαιο , το σογιέλαιο. Τα λιπαρά ψάρια (σκουμπρί, κολιός, σαρδέλα, σολομός, ρέγκα, τόνος), τα καρύδια, η σόγια και η αντράκλα είναι σημαντικές πηγές EPA και DHA. Τα EPA και DHA βρίσκονται επίσης και στο μητρικό γάλα.
Πρωτεΐνες
Η πρωτεΐνη ως πηγή ενέργειας από μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλα μικροθρεπτικά συστατικά, βοηθά τη νοητική ανάπτυξη. Αυτό αφορά σε μεγαλύτερο βαθμό τα βρέφη και τα νεαρά παιδιά και σε μικρότερο βαθμό τα μεγαλύτερα παιδιά. Σε μελέτη που έγινε στην Ινδονησία σε παιδιά 12 και 18 μηνών και στα οποία χορηγήθηκε συμπλήρωμα πρωτεΐνης σε συνδυασμό με σίδηρο για ένα χρόνο παρατηρήθηκαν τα εξής αποτελέσματα:
Τα παιδιά που ήταν 12 μηνών να περπάτησαν νωρίτερα. Επίσης παρουσίασαν μία πιο ώριμη κοινωνική συμπεριφορά και καλύτερη διανοητική ανάπτυξη σε σχέση με αυτά που κατανάλωσαν άλλα συμπληρώματα. Ανάλογα αποτελέσματα εξήχθησαν και για τα παιδιά που ήταν 18 μηνών.
Η πρωτεΐνη λοιπόν είναι σημαντική πηγή ενέργειας για τον εγκέφαλο ειδικότερα όταν συνδυάζεται με άλλα μικροθρεπτικά συστατικά.
Οι πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας οι οποίες θα πρέπει οπωσδήποτε να αποτελούν μέρος του παιδικού διαιτολογίου βρίσκονται κυρίως στο κρέας, το ψάρι, το αβγό και τα γαλακτοκομικά προϊόντα.
Βιταμίνες του συμπλέγματος Β
Οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β, οι οποίες θεωρούνται υπεύθυνες για την ανάπτυξη του εγκεφάλου, είναι η Β1, η Β6, η Β12 και το φυλλικό οξύ. Είναι απαραίτητες για την παραγωγή και τη λειτουργία των νευροδιαβιβαστών και συμμετέχουν στην ανάπτυξη του νευρικού σωλήνα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επίσης, οι βιταμίνες αυτές επιδρούν στο μεταβολισμό κάποιων ορμονών, όπως η σεροτονίνη και η ντοπαμίνη. Σύμφωνα με έρευνες, η λήψη ικανοποιητικών ποσοτήτων βιταμινών του συμπλέγματος Β συμβάλλει στην προστασία από συγκεκριμένα νευρολογικά προβλήματα, όπως και τη μειωμένη μνήμη.
Τροφές πλούσιες σε βιταμίνες του συμπλέγματος Β είναι κυρίως το κρέας, το συκώτι και τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά. Μπορούμε επίσης να τις βρούμε στα όσπρια, το άπαχο γάλα, το γιαούρτι, τα δημητριακά ολικής αλέσεως και τους ξηρούς καρπούς. Το φυλλικό οξύ βρίσκεται και στα φρούτα.
Σίδηρος
Ο σίδηρος πέραν της συμμετοχής του στη σύνθεση της αιμοσφαιρίνης των ερυθρών αιμοσφαιρίων, χρησιμοποιείται και για τη σύνθεση των νευροδιαβιβαστών του εγκεφάλου. Ειδικότερα αυτών που ρυθμίζουν την ικανότητα της προσοχής. Έτσι η έλλειψη σιδήρου προκαλεί διαταραχές στην προσοχή, στη μνήμη και στη συμπεριφορά. Επίσης συνδέεται στενά με χαμηλότερους δείκτες νοητικής εξέλιξης (δείκτες νοημοσύνης). Διαχρονικές μελέτες έχουν δείξει ότι παιδιά με ανεπάρκεια σιδήρου, έχουν χαμηλότερους νοητικούς δείκτες, χαμηλότερη σχολική απόδοση και περισσότερα προβλήματα αντικοινωνικής συμπεριφοράς στο σχολείο.
Σε μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Μεξικό σε παιδιά 8 έως 10 ετών που έπασχαν από ανεπάρκεια σιδήρου, διαπιστώθηκε ότι μετά από τη λήψη συμπληρώματος για κάποιο χρονικό διάστημα αυξήθηκε σημαντικά η συγκέντρωση και βελτιώθηκε η μνήμη τους.
Οι καλύτερες πηγές σιδήρου είναι τα ζωικά προϊόντα, όπως το συκώτι και το κρέας, καθώς απορροφώνται από τον οργανισμό κατά ένα ποσοστό της τάξεως του 30-40%. Άλλες πηγές σιδήρου είναι τα φυτικά προϊόντα. Τέτοιες τροφές είναι τα φασόλια, οι φακές και τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά. Στα τρόφιμα αυτά ο σίδηρος απορροφάται από τον οργανισμό μόνο κατά ένα ποσοστό 7-10%. Η βιταμίνη C, που υπάρχει άφθονη στα φρούτα και τα λαχανικά, συμβάλλει στην απορρόφηση του σιδήρου. Ενώ τρόφιμα πλούσια σε ασβέστιο, όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα ανταγωνίζονται την απορρόφησή του.
Ψευδάργυρος
Ο ψευδάργυρος αποτελεί ένα από τα σπουδαία ανόργανα συστατικά, τα οποία λαμβάνουν μέρος στην παραγωγή νευροδιαβιβαστών*. Οι νευροδιαβιβαστές ρυθμίζουν ποικίλες λειτουργίες. Μερικές από αυτές είναι η ομιλία, η ακοή, η συγκέντρωση, η γνωσιακή ανάπτυξη κ.τ.λ. Έκπληξη προκαλούν τα ευρήματα πρόσφατων ερευνών, σύμφωνα με τα οποία, ακόμα και μια οριακή ανεπάρκεια ψευδαργύρου ενδέχεται να κλονίσει έστω και αμυδρά τη λειτουργία του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένου και του πεδίου της μνήμης.
Σε μελέτη που έγινε στην Τζαμάικα για 6 μήνες σε 114 παιδιά 9-30 μηνών, παρατηρήθηκαν τα εξής:
Tα παιδιά που λάμβαναν συμπλήρωμα 10 mg Zn είχαν αναπτύξει σε μεγαλύτερο βαθμό την ομιλία και την ακοή τους, σε σύγκριση με τα παιδιά που λάμβαναν placebo.
Οι καλύτερες πηγές ψευδαργύρου είναι τα θαλασσινά (π.χ. στρείδια), το σκούρο κρέας της γαλοπούλας. Σε μικρότερο βαθμό βρίσκεται στα όσπρια και στα δημητριακά. Οι φυτικές ίνες που περιέχουν, τα όσπρια και τα λαχανικά αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα για την απορρόφηση του ψευδαργύρου.
Ιώδιο
Το ιώδιο είναι απαραίτητο για την παραγωγή των ορμονών του θυρεοειδούς. Οι ορμόνες αυτές είναι αναγκαίες για την ομαλή ανάπτυξη του εγκεφάλου. Επομένως, μπορούμε να κατανοήσουμε ότι το ιώδιο είναι ένα μικροθρεπτικό συστατικό πολύ σημαντικό για τη διανοητική ανάπτυξη των παιδιών. Αυτό έχει αποδειχθεί μέσα από ένα μεγάλο φάσμα ερευνών.
Σε τυχαιοποιημένη μελέτη που έγινε στην Αλβανία σε 310 παιδιά, ηλικίας 10-12 ετών, φάνηκαν τα εξής:
Τα παιδιά που λάμβαναν το συμπλήρωμα με το ιώδιο αύξησαν σημαντικά τις δυνατότητες επίλυσης προβλημάτων. Επίσης αύξησαν τις δυνατότητες επεξεργασίας πληροφοριών σε σχέση με τα παιδιά που λάμβαναν το placebo (εικονικό συμπλήρωμα).
Πηγές ιωδίου είναι τα γαλακτοκομικά προϊόντα (γάλα, γιαούρτι, τυρί) και κάποια ψάρια, όπως είναι ο μπακαλιάρος και ο κολιός.
Συμπέρασμα
Όπως φαίνεται από τα πιο πάνω, τα θρεπτικά συστατικά που συμβάλλουν στη διανοητική ανάπτυξη των παιδιών βρίσκονται σε μια ποικιλία τροφίμων. Τα τρόφιμα αυτά είναι το κρέας, τα θαλασσινά, το γάλα, τα φρούτα, τα λαχανικά, κλπ. Επομένως, αποκλείοντας κάποια ομάδα τροφίμων, αυξάνονται οι πιθανότητες για την εμφάνιση ανεπάρκειας κάποιου από τα πιο πάνω θρεπτικά συστατικά. Οι γονείς σε αυτή τη φάση καλούνται να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους καθώς λειτουργούν για αυτά ως πρότυπα. Η οικογένεια μπορεί να επηρεάσει ποικιλοτρόπως τη διαιτητική πρόσληψη και τη συμπεριφορά του παιδιού. Για να μπορέσουν οι γονείς να ενισχύσουν την υιοθέτηση υγιεινών διαιτητικών συνηθειών και συμπεριφοράς στα παιδιά τους, προτείνεται να φροντίζουν για τη διαθεσιμότητα και την προσβασιμότητα των τροφίμων.
* Απαραίτητα λιπαρά οξέα: Λιπαρά οξέα τα οποία έχει ανάγκη ο οργανισμός μας, αλλά το σώμα μας δεν μπορεί να τα φτιάξει από μόνο του κι έτσι θα πρέπει να τα λάβουμε μέσω της διατροφής
** Νευροδιαβιβαστές: ενώσεις που μεταφέρουν σήματα από το ένα κύτταρο του εγκεφάλου στο άλλο και διασφαλίζουν την μεταξύ τους ομαλή επικοινωνία.
